Waarom heet Harvard geen "Nationale Universiteit van Amerika"? De wereldgeschiedenis die schuilgaat in universiteitsnamen is fascinerender dan je denkt.
Heb je je ooit afgevraagd...?
In onze omgeving hebben we de 'Nationale' Tsinghua Universiteit, de 'Nationale' Universiteit van Taiwan, en Rusland heeft ook een heleboel 'Nationale' universiteiten. Maar als je wereldwijd kijkt, waarom hebben de meest vooraanstaande universiteiten zoals Harvard, Yale, Oxford en Cambridge dat woord 'Nationaal' niet in hun naam?
Wat nog vreemder is: in het Verenigd Koninkrijk bestaat het 'Imperial College', wat behoorlijk indrukwekkend klinkt; terwijl Duitsland en Japan na de Tweede Wereldoorlog juist verwoed probeerden de woorden 'Keizerlijk' of 'Nationaal' uit universiteitsnamen te schrappen.
Wat zit hier nu precies achter? Heeft het woord 'Nationaal' in het buitenland soms een betekenis die wij niet kennen?
Vandaag ontrafelen we dit geheim dat schuilgaat in universiteitsnamen. Het benoemen van een universiteit is eigenlijk net als het geven van een naam aan een restaurant: de naam is niet alleen een aanduiding, maar ook een verklaring.
De eerste soort restaurant: 'Buurman Wang's Huisgemaakte Gerechten' – Regionale universiteiten die de gemeenschap dienen.
Stel je voor dat je een restaurant wilt openen in Amerika, zou je het dan 'De Eerste Goddelijke Chef van Amerika' noemen? Waarschijnlijk niet. Je zou het eerder 'Californische Zonnekamer Keuken' of 'Texaanse BBQ Huis' noemen. Dat klinkt vriendelijk, authentiek en maakt duidelijk: ik dien de bewoners van deze streek.
Amerikaanse 'Staatsuniversiteiten' (State University) volgen precies deze logica.
Neem bijvoorbeeld de Universiteit van Californië (University of California) of de Universiteit van Texas (University of Texas); hun namen benadrukken de 'staat' in plaats van het 'land'. Dit is een zeer slimme aanpak, die zowel het publieke karakter van de universiteit toont – namelijk het dienen van de belastingbetalers van de eigen staat – als handig de mogelijke problemen vermijdt die het woord 'Nationaal' met zich mee kan brengen.
Want in Amerika en veel westerse landen is 'nationalisme' een zeer gevoelig woord, dat gemakkelijk associaties oproept met oorlog, conflicten en xenofobie. Daarom is het gebruik van 'Staat' in plaats van 'Nationaal', net als het restaurant 'Buurman Wang's Huiselijke Maaltijden' noemen, bescheiden, pragmatisch en gericht op het bieden van de beste service aan de buurt.
De tweede soort restaurant: 'De Eerste Toren van China' – Vlaggenschipuniversiteiten die het nationale aanzien vertegenwoordigen.
Natuurlijk zijn er ook restauranthouders met ambitie, die de nationale standaard willen zetten. Zij zouden hun restaurant 'De Eerste Toren van China' of 'Hoofdvestiging Pekingeend' noemen. Zodra zo'n naam verschijnt, straalt het een zelfvertrouwen uit van 'wie anders dan wij?'. Het is dan niet zomaar een restaurant, maar het visitekaartje van de nationale gastronomie.
In sommige landen vervullen 'Nationale Universiteiten' precies deze rol.
Denk aan de 'Australian National University' of de 'National University of Singapore'. In deze landen is er doorgaans slechts één 'Nationale Universiteit', die met nationale inspanningen is opgebouwd als een academisch vlaggenschip, dat het hoogste niveau van het hele land vertegenwoordigt. De naam ervan is een glanzend nationaal visitekaartje.
Dit is compleet anders dan wat wij gewend zijn, namelijk een situatie met veel 'nationale' universiteiten. Daar betekent 'Nationaal' een unieke en prestigieuze status.
De derde soort restaurant: 'Yamato Veroverings Eetcafé' – Keizerlijke universiteiten met de stempel van agressie.
Stel je nu de meest verschrikkelijke situatie voor.
Een restaurant dat geen huiselijke maaltijden of 'eerste toren' heet, maar 'Yamato Veroverings Eetzaal' of 'Germaanse Superieure Feestmaal', en dat is geopend op bezet grondgebied. Het doel van dit restaurant is niet om te koken, maar om met zijn naam en aanwezigheid de lokale bevolking voortdurend te herinneren: 'Jullie zijn door ons veroverd.'
Dit is waarom de woorden 'Nationaal' en 'Keizerlijk' (Imperial) historisch gezien zo 'giftig' zijn geworden.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog richtten nazi-Duitsland en het Japanse Keizerrijk zogenaamde 'Keizerlijke Universiteiten' (Reichsuniversität / 帝国大学) op in bezette gebieden. Deze scholen waren instrumenten voor culturele agressie en raciale assimilatie. De namen van de universiteiten waren als een historische tatoeage op het gezicht, vol van geweld en onderdrukking.
Na de oorlog werden deze namen een grote schande. Duitsland, Japan en andere Europese landen verwijderden dergelijke universiteitsnamen snel uit de geschiedenis. Men werd buitengewoon voorzichtig met het woord 'Nationaal', uit angst dat het in verband zou worden gebracht met fascisme of imperialisme.
Daarom vind je vandaag de dag op het Europese vasteland nauwelijks algemene universiteiten die 'Nationaal' in hun naam hebben. Zelfs de eeuwenoude Nederlandse 'Rijksuniversiteit' (wat letterlijk 'Universiteit van het Rijk' betekent en vaak historisch vertaald werd als 'National University'), kiest er bij externe communicatie voor om slim te vertalen naar het neutralere 'State University', om zo onnodige associaties te vermijden.
Het wereldbeeld achter de universiteitsnamen
Als we nu terugkijken naar die namen, wordt alles duidelijk:
- Amerika gebruikt 'State University': Dit is pragmatisme, met de nadruk op dienstverlening aan de lokale gemeenschap.
- Het Verenigd Koninkrijk behoudt 'Imperial College': Als een oude aristocraat die de glorie van het 'rijk waar de zon nooit ondergaat' niet is vergeten, zijn historische overblijfselen behouden gebleven.
- Australië en Singapore gebruiken 'Nationaal': Het is een nationaal visitekaartje, dat topzelfvertrouwen toont.
- Het Europese vasteland vermijdt 'Nationaal' over het algemeen: Dit is een reflectie op de geschiedenis, waarbij zorgvuldig afstand wordt genomen van een pijnlijk verleden.
Een eenvoudige universiteitsnaam, maar erachter schuilt het wereldbeeld, de geschiedenisvisie en de waarden van een land. Het leert ons dat taal veel meer is dan een combinatie van letterlijke betekenissen. Achter elk woord schuilen lagen van cultuur, geschiedenis en emotie.
Dit is precies waar interculturele communicatie het meest fascinerend en tegelijkertijd het meest uitdagend wordt. Een simpele machinevertaling kan je misschien vertellen dat 'Nationaal' '国立' is, maar het kan je niet de duizenden betekenissen vertellen die het heeft in verschillende contexten – is het glorie, verantwoordelijkheid, of een litteken?
Om de wereld echt te begrijpen en diepgaande gesprekken te voeren met mensen van verschillende culturele achtergronden, moeten we de verhalen achter deze woorden doorzien.
En dat is precies de ware betekenis van communicatie.
Wil je diepgaande gesprekken voeren met mensen van over de hele wereld en de culturele verhalen achter hun taal begrijpen? Probeer dan Intent. Het is een chat-app met ingebouwde top-AI-vertaling, waarmee je taalbarrières kunt overbruggen en onbeperkt kunt chatten met iedereen ter wereld, om elkaar echt te verstaan.