Acha kukariri viambishi vya vivumishi vya Kijerumani! Hadithi moja itakusaidia kuelewa kikamilifu.
Ukifikiria Kijerumani, ni nini kinachokutatiza zaidi?
Ikiwa jibu lako ni "viambishi vya vivumishi", hongera sana, wewe si peke yako kabisa. Viambishi hivyo vinavyobadilika kama ndoto mbaya, kulingana na jinsia, idadi, na hali ya nomino, ni "kikwazo kikuu cha kwanza" kinachowakatisha tamaa wanafunzi wapya.
Sisi sote tumepitia hayo: tukikodolea macho jedwali tata la mabadiliko ya nomino, tukishika kichwa tukikariri, matokeo yake tukifanya makosa katika sentensi ya kwanza tu tunapoongea.
Lakini vipi nikikwambia kwamba mabadiliko ya vivumishi vya Kijerumani, kimsingi hayahitaji kukariri tu? Nyuma yake kuna mfumo werevu sana, hata wa kifahari, wa "kanuni za mahali pa kazi".
Leo, tutatumia hadithi rahisi kukusaidia kuelewa mantiki hii kikamilifu.
Mfanyakazi Anayejua Kusoma Ishara za Bosi
Fikiria kwamba kila kishazi cha nomino cha Kijerumani ni timu ndogo yenye mgawanyo wazi wa majukumu.
- Kiwakilishi cha Nomino (der, ein...) = Bosi
- Kivumishi (gut, schön...) = Mfanyakazi
- Nomino (Mann, Buch...) = Mradi
Katika timu hii, kazi kuu ya mfanyakazi (kivumishi) ni moja tu: kujaza mapengo na kukamilisha mapungufu.
Jukumu kuu la bosi (kiwakilishi cha nomino) ni kufafanua taarifa muhimu za mradi huu (nomino) – yaani, "jinsia" yake (ya kiume/isiyo na jinsia/ya kike) na "hali" yake (nafasi yake katika sentensi).
Na mfanyakazi (kivumishi) ni "mwenye busara" sana; ataangalia kwanza bosi amefanya kazi kiasi gani, kisha ndipo aamue anachohitaji kufanya.
Tukielewa msingi huu, hebu tuangalie hali tatu za kawaida za "mahali pa kazi".
Hali ya Kwanza: Bosi Ana Uwezo Mkubwa Sana (Mabadiliko Madogo/Dhaifu)
Wakati viwakilishi maalum vya nomino kama der, die, das vinapoonekana kwenye timu, ni sawa na kuja kwa bosi mwenye uwezo mkubwa sana na maelekezo wazi.
Tazama:
- der Mann: Bosi anakuambia waziwazi kwamba mradi ni "wa kiume, hali ya kwanza (nominative)".
- die Frau: Bosi anakuambia waziwazi kwamba mradi ni "wa kike, hali ya kwanza".
- das Buch: Bosi anakuambia waziwazi kwamba mradi ni "usio na jinsia, hali ya kwanza".
Bosi amefafanua taarifa zote muhimu waziwazi, mfanyakazi (kivumishi) anahitaji kufanya nini?
Hana haja ya kufanya chochote, anaweza kupumzika tu!
Anahitaji tu kuongeza -e au -en kiasili mwishoni, kuashiria "nimeipokea na nimeielewa", na kazi inamalizika.
Der gut_e_ Mann liest. (Yule mwanaume mzuri anasoma.)
Ich sehe den gut_en_ Mann. (Ninamwona yule mwanaume mzuri.)
Kanuni Kuu: Bosi akiwa na nguvu, mimi nakuwa dhaifu. Bosi akitoa taarifa zote kamili, mfanyakazi anatumia mabadiliko rahisi zaidi ya viambishi tamati. Haya ndiyo yanayoitwa "mabadiliko dhaifu". Je, si rahisi?
Hali ya Pili: Bosi Hajafika Leo (Mabadiliko Makubwa/Imara)
Wakati mwingine, hakuna bosi kabisa (kiwakilishi cha nomino) kwenye timu. Kwa mfano, unapotaja vitu vya jumla:
Guter Wein ist teuer. (Mvinyo mzuri ni ghali.)
Ich trinke kaltes Wasser. (Ninakunywa maji baridi.)
Bosi hayupo, hakuna anayetoa taarifa za "jinsia" na "hali" za mradi, sasa nini kifanyike?
Wakati huu, mfanyakazi (kivumishi) lazima ajitokeze na kubeba majukumu yote! Hawezi tu kuelezea mradi, bali pia anapaswa kuonyesha waziwazi taarifa zote muhimu (jinsia na hali) ambazo bosi hakuzitoa.
Kwa hiyo utagundua, katika hali hii ya "kutokuwepo kwa bosi", viambishi tamati vya mfanyakazi (kivumishi) vinafanana karibu kabisa na vile vya "bosi mwenye uwezo mkubwa sana" (kiwakilishi maalum cha nomino)!
- der → guter Wein (wa kiume, hali ya kwanza)
- das → kaltes Wasser (usio na jinsia, hali ya nne)
- dem → mit gutem Wein (wa kiume, hali ya tatu)
Kanuni Kuu: Bosi hayupo, mimi ndiye bosi. Pasipo kiwakilishi cha nomino, kivumishi lazima kitumie mabadiliko imara zaidi ya viambishi tamati, kukamilisha taarifa zote. Haya ndiyo "mabadiliko imara".
Hali ya Tatu: Bosi Haeleweki Wazi (Mabadiliko Mchanganyiko)
Hali ya kufurahisha zaidi inakuja. Wakati viwakilishi visivyo maalum vya nomino kama ein, eine vinapoonekana kwenye timu, ni sawa na kuja kwa bosi anayezungumza nusu nusu, asiyeeleweka wazi.
Kwa mfano, bosi anasema:
Ein Mann... (Mwanaume mmoja...)
Ein Buch... (Kitabu kimoja...)
Tatizo linakuja: Ukiangalia ein pekee, huwezi kuwa na uhakika kwa 100% kama ni wa kiume hali ya kwanza (der Mann), au usio na jinsia hali ya kwanza/nne (das Buch). Taarifa si kamili!
Wakati huu, mfanyakazi (kivumishi) "mwenye busara" lazima ajitokeze kusaidia.
Kwa usahihi, atajaza taarifa katika maeneo ambayo taarifa ya bosi ni hafifu.
Ein gut_er_ Mann... (Neno 'ein' la bosi ni hafifu, mfanyakazi anatumia -er kukamilisha taarifa ya kiume.)
Ein gut_es_ Buch... (Neno 'ein' la bosi ni hafifu, mfanyakazi anatumia -es kukamilisha taarifa ya usio na jinsia.)
Lakini katika hali nyingine ambapo taarifa ni wazi, kwa mfano, hali ya tatu einem Mann, -em ya bosi tayari imetoa taarifa kamili, mfanyakazi anaweza kuendelea "kupumzika tu":
mit einem gut_en_ Mann... (Neno 'einem' la bosi liko wazi kabisa, mfanyakazi anatumia tu -en rahisi.)
Kanuni Kuu: Kile bosi asichoweza kueleza wazi, mimi ndiye nitakayeongeza. Hii ndiyo kiini cha "mabadiliko mchanganyiko" – kuchukua hatua pale tu inapohitajika, kukamilisha taarifa iliyopungua kutoka kwa kiwakilishi kisicho maalum cha nomino.