Tieqafx timmemorizza l-aħħar parti tal-aġġettivi Ġermaniżi! Storja waħda tista' tgħinek tifhimhom għal kollox.
Jekk insemmu l-Ġermaniż, x'inhu li jagħtik l-aktar uġigħ ta' ras?
Jekk it-tweġiba tiegħek hi “l-aħħar parti tal-aġġettivi”, nifraħlek, żgur m'intix waħdek. Dik l-aħħar parti li tinbidel skont is-sess, in-numru, u l-każ tal-isem, bħal ħolma ħażina, hi kważi “l-ewwel ostaklu kbir” li jiskoraġġixxi lill-prinċipjanti.
Kollha kemm aħna għaddejna minnha: tħares lejn tabella kumplessa ta' tibdil fil-każijiet, bil-memorja taħbatlek rasek u xagħrek joqgħod dritt, biex imbagħad l-ewwel sentenza li tgħid tkun żbaljata.
Imma jekk ngħidlek li t-tibdil tal-aġġettivi Ġermaniżi fil-fatt m'għandux għalfejn jiġi memorizzat bl-amment? Warajh hemm sett ta' “regoli tax-xogħol” intelliġenti ħafna, anzi wieħed jista' jgħid eleganti.
Illum, se nużaw storja sempliċi biex ngħinuk tifhem din il-loġika għal kollox.
Impjegat li “jara x'inhu jiġri mill-kap tiegħu”
Immaġina li kull frażi nominali fil-Ġermaniż hi tim żgħir b'diviżjoni ċara tax-xogħol.
- Artiklu (der, ein...) = Il-Kap
- Aġġettiv (gut, schön...) = L-Impjegat
- Isem (Mann, Buch...) = Il-Proġett
F'dan it-tim, ix-xogħol ewlieni tal-impjegat (l-aġġettiv) hu wieħed biss: jimla n-nuqqasijiet.
Ir-responsabbiltà ewlenija tal-kap (l-artiklu) hi li jiddetermina l-informazzjoni kruċjali tal-proġett (l-isem) – jiġifieru, is-“sess” tiegħu (maskil/newtru/femminil) u l-“każ” tiegħu (ir-rwol tiegħu fis-sentenza).
L-impjegat (l-aġġettiv), li hu “jifhem kollox”, l-ewwel jara sa fejn il-kap wettaq ix-xogħol, u mbagħad jiddeċiedi x'għandu jagħmel hu.
Ladarba nifhmu din il-premessa, ejja naraw tliet “xenarji tax-xogħol” komuni.
Xenarju Wieħed: Il-Kap Huwa Super-Kapaċi (Tibdil Dgħajjef)
Meta fit-tim jidher artiklu definit bħal der, die, das, dan ifisser li wasal kap super-kapaċi bi struzzjonijiet ċari.
Ara:
- der Mann: Il-kap jgħidlek ċar u tond li l-proġett hu “maskil, każ nominattiv”.
- die Frau: Il-kap jgħidlek ċar u tond li l-proġett hu “femminil, każ nominattiv”.
- das Buch: Il-kap jgħidlek ċar u tond li l-proġett hu “newtru, każ nominattiv”.
Il-kap ta l-informazzjoni kruċjali kollha b'mod ċar, x'għandu jagħmel l-impjegat (l-aġġettiv)?
M'hemmx għalfejn jagħmel xejn, jista' jmur jistrieħ!
Huwa jeħtieġ biss li jżid simbolikament -e jew -en warajh, biex juri li “raw u rċevew”, u x-xogħol ikun lest.
Der gut_e_ Mann liest. (Ir-raġel it-tajjeb qed jaqra.)
Ich sehe den gut_en_ Mann. (Qed nara r-raġel it-tajjeb.)
Regola Ewlenija: Meta l-kap ikun qawwi, jiena dgħajjef. Il-kap ta l-informazzjoni kollha, allura l-impjegat juża t-tibdil fl-aħħar parti l-aktar sempliċi. Dan hu magħruf bħala “tibdil dgħajjef”. Mhuwiex sempliċi ħafna?
Xenarju Tnejn: Il-Kap Ma Ġiex Illum (Tibdil Qawwi)
Kultant, ma jkun hemm l-ebda kap (artiklu) fit-tim. Per eżempju, meta tkun qed titkellem dwar affarijiet ġenerali:
Guter Wein ist teuer. (Inbid tajjeb jiswa ħafna flus.)
Ich trinke kaltes Wasser. (Qed nixrob ilma kiesaħ.)
Il-kap m'huwiex hawn, u ħadd ma jista' jipprovdi l-informazzjoni dwar is-“sess” u l-“każ” tal-proġett, x'għandek tagħmel?
F'dan il-każ, l-impjegat (l-aġġettiv) irid joħroġ 'il quddiem u jerfa' r-responsabbiltà kollha! Mhux biss irid jiddeskrivi l-proġett, iżda jrid ukoll juri b'mod ċar l-informazzjoni kruċjali kollha (sess u każ) li l-kap ma pprovdiex.
Għalhekk, tinduna li f'din is-sitwazzjoni ta' “assenza tal-kap”, l-aħħar parti tal-impjegat (l-aġġettiv) tidher kważi eżatt bħal dik tal-“kap super-kapaċi” (l-artiklu definit)!
- der → guter Wein (maskil nominattiv)
- das → kaltes Wasser (newtru każ akkużattiv)
- dem → mit gutem Wein (maskil każ dativ)
Regola Ewlenija: Meta l-kap ma jkunx hemm, jiena nkun il-kap. Mingħajr artiklu, l-aġġettiv irid juża l-aktar tibdil qawwi fl-aħħar parti biex jimla l-informazzjoni kollha. Dan hu t-“tibdil qawwi”.
Xenarju Tlieta: Il-Kap Huwa Ambigu (Tibdil Imħallat)
Wasal l-aktar xenarju interessanti. Meta fit-tim jidher artiklu indefinit bħal ein, eine, dan ifisser li wasal kap li jitkellem nofs kelma, xi ftit ambigwu.
Per eżempju, il-kap jgħid:
Ein Mann... (Raġel...)
Ein Buch... (Ktieb...)
Il-problema hi: meta tħares biss lejn ein, ma tistax tkun 100% ċert jekk huwiex maskil nominattiv (der Mann), jew newtru nominattiv/akkużattiv (das Buch). L-informazzjoni mhix kompluta!
F'dan il-mument, l-impjegat (l-aġġettiv) “li jifhem kollox” irid joħroġ 'il quddiem biex “isalva s-sitwazzjoni”.
Huwa se jimlala l-informazzjoni b'mod preċiż fejn l-informazzjoni tal-kap hija ambigwa.
Ein gut_er_ Mann... (L-ein tal-kap huwa ambigwu, l-impjegat juża -er biex jimla l-informazzjoni maskili)
Ein gut_es_ Buch... (L-ein tal-kap huwa ambigwu, l-impjegat juża -es biex jimla l-informazzjoni newtra)
Imma f'każijiet oħra fejn l-informazzjoni hija ċara, bħal fil-każ dativ einem Mann, l--em tal-kap diġà ta l-informazzjoni kollha, u l-impjegat jista' jerġa' jmur jistrieħ:
mit einem gut_en_ Mann... (L-einem tal-kap huwa ċar ħafna, l-impjegat jista' juża biss l--en sempliċi)
Regola Ewlenija: Dak li l-kap ma jispjegax, jiena nimlalo. Din hi l-essenza tat-“tibdil imħallat” – taġixxi biss meta jkun meħtieġ, biex timla l-informazzjoni nieqsa mill-artiklu indefinit.